مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با توجه به مشاهدات، بررسی‌های میدانی و پژوهشی و اعلام هشدار چهره‌های برخی فرهنگی و اجتماعی درباره آثار سوء نمایش مصرف مواد مخدر و روانگردان در آثار سینمایی روز، سریال‌های شبکه‌های نمایش خانگی و برخی برنامه‌های نمایشی گفت‌وگومحور فضای مجازی، توجه سیاستگذاران و جامعه عمومی را به نکات زیر جلب می‌کند.
۱. روند افزایش نمایش مصرف مواد مخدر و روانگردان‌ها در رسانه‌های تصویری
در سال‌های اخیر، صحنه‌های مصرف مواد مخدر در فیلم‌ها و سریال‌ها بیار واضح‌تر و بی‌پرده‌تر شده است. شبکه‌های نمایش خانگی و برخی تاک‌شوها به گونه‌ای عمل می‌کنند که انگار مصرف مواد مخدر امری طبیعی یا پذیرفته شده در سطح جامعه است و مصرف این موارد به گونه‌ای تصویر می‌شود که نه تنها عواقب منفی ندارد بلکه تاثیرات مثبتی هم دارد.
۲. پیامدهای عادی‌سازی استفاده از مواد مخدر
تحقیقات علمی نشان می‌دهند که در حوزه رسانه‌ای سه عامل اصلی در طبیعی سازی مصرف مواد مخدر و در نتیجه افزایش مصرف این مواد در جوامع نقش دارند:
• نمایش محتواهای حاوی مصرف: افزایش نشان دادن مصرف مواد مخدر بدون پیام‌های منفی یا عدم تاکید بر پیامدهای خطرناک آن.
• افزایش احساس دسترس‌پذیری و نگرش اجتماعی: وقتی مصرف مواد مخدر در جامعه بیشتر تصویر شود انگار که مصرف آن رایج‌تر است، افراد و به ویژه جوانان احساس گناه یا نگرانی کمتری نسبت به آن خواهند داشت.
• تکرار و نمایش گسترده مصرف: تکرار مصرف این مواد در شکل نمایشی موجب کاهش حساسیت مخاطب و احتمال افزایش کنجکاوی برای تجربه مواد مخدر می‌شود.
۳. ابعاد عادی‌سازی مصرف
• افزایش نمایش بی‌پرده و واضح مصرف مواد به صورت تصویری و صوتی
• کم‌رنگ شدن پیام‌های منفی یا محدود شدن آن به پیامدهای نه چندان جدی
• کاهش حساسیت مخاطب نسبت به خطرات مصرف مواد
• ایجاد خلل در چارچوب‌های اخلاقی و آموزشی معمول جامعه و از بین رفتن حساسیت عمومی و فضای پرهیز و مقابله و درنهایت کاهش حساسیت عمومی به هشدارها و پیام‌های پیشگیری
۴. نمونه‌های موردی
تنها برخی نمونه‌های موردی مصرف موارد مخدر در فیلم‌ها و سریال‌ها و برنامه‌های شبکه‌های نمایش خانگی:
زخم کاری، قورباغه، حیثیت گمشده، صبحانه با زرافه‌‌ها، پیرپسر، قسطنطنیه، غربت، گردن زنی، مرد عینکی، جنگل آسفالت، دایناسور، پدر گواردیولا، خوب؛ بد، جلف، بازنده، می‌خواهم زنده بمانم و ده‌ها مورد دیگر در میان آثار نمایشی این سال‌ها مصرف مواد مخدر را به کرات تصویر کرده‌اند و به نوعی به عادی سازی آن پرداخته‌اند.
یک مورد ناراحت‌کننده اخیر این است که مجری تاک‌شویی محبوب از تمامی مهمانان خود درباره مصرف مواد مخدر سوال می‌کند و حتی یکی از مهمانان اعلام می‌کند که نمی‌تواند کاری کند که فرزندش در آینده مواد مخدر را امتحان نکند که نمونه‌ای عینی از نمایش عادی‌سازی مصرف و احساس ناتوانی والدین است.
۵. واکنش‌ها و نگرانی‌ها
• وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با مواد مخدر بارها نسبت به نمایش بی‌ضابطه و بدون چارچوب اخلاقی مصرف مواد در رسانه‌ها هشدار داده‌اند.
• نگرانی اصلی آن است که مخاطبان به ویژه نوجوانان و جوانان با مصرف مواد مخدر به شکل طبیعی آشنا شوند و پیامدهای خطرناک آن کم‌رنگ جلوه داده شود و برعکس لذت‌های آن برجسته شود.
• برخی اهالی هنر معتقدند هنر باید آینه واقعی جامعه باشد و نمایش واقع‌گرایانه همه موارد اجتماعی و مثلا مصرف مواد مخدر نه تنها آسیب‌رسان نیست بلکه می‌تواند به اطلاع‌رسانی کمک کند، اما این امر نیازمند چارچوب‌های اخلاقی و همراه با پیام‌های پیشگیری است و صرف تصویر کردن مصرف به خصوص در حالت طنز و همراه با شوخی و خنده و انتساب صفات مثبتی به این مصرف بسیار آسیب‌رسان است.
۶. توصیه‌ها
• رسانه‌های جمعی به خصوص اهالی هنر سینما و پلتفرم‌های نمایشی و سازندگان محتواهای فضای مجازی باید در نمایش مصرف مواد مخدر با دقت عمل کنند و پیامدهای منفی و خطرات آن را برجسته کنند.
• خانواده‌ها و والدین باید نظارت بر محتواهای مورد تماشای فرزندان خود را به صورت نامحسوس بیشتر کنند و گفت‌وگوی خود با نوجوانان و جوانان را افزایش دهند و درباره خطرات مواد مخدرها به آن آموزش دهند.
• عموم مردم باید نسبت به عادی‌سازی مصرف مواد در رسانه‌ها و فضای مجازی آگاه باشند و آن را به عنوان رفتاری قابل پذیرش تلقی نکنند و حتی از این گونه موارد استقبال نکنند.
در نهایت مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت ضمن قدردانی از همه اهالی هنر و رسانه که دغدغه آسیب‌های اجتماعی دارند و به زبان هنر همراه حافظان سلامت ایرانیان هستند، تاکید می‌کند که برای در امان ماندن از آسیب‌های متعدد استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به این مواد که هم در حوزه سلامت جسمی و هم در حوزه سلامت روان و هم در حوزه سلامت اجتماعی آسیب‌رسان هستند و در نهایت کاهش مصرف این گونه مواد و کاهش اثرات منفی مصرف آنها، نیازمند مسوولیت‌پذیری همه اهالی هنر و هنرمندان و رسانه‌ها، و افزایش سواد سلامت و سطح آگاهی خانواده‌ها و حمایت عمومی جامعه هستیم.
