دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر: وزارت بهداشت درخواست ماده اوليه برای توليد دارو دارد.
چاره كدام است؟ واردات ترياك يا كشت خشخاش؟
كاهش كشفيات ترياك، صنعت داروسازی را به دردسر انداخت
حسین ذوالفقاری نماینده رئیس‌جمهوری و دبیركل ستاد مبارزه با مواد مخدر، دیروز در اولین نشست خبری خود با خبرنگاران اعلام كرد: با مشكل تامین نیازهای دارویی كشور مواجه شده‌ایم چون در چند دهه اخیر، عمده مواد اولیه موردنیاز شركت‌های دارویی از محل كشفیات تریاك و بخشی هم از طریق واردات تامین می‌شده اما به دلیل تغییر رویكرد در كشور همسایه (از بابت كاهش كشت خشخاش و تولید تریاك) پارسال گزارش نیروی انتظامی و پلیس مبارزه با مواد مخدر و وزارت اطلاعات و سپاه، حاكی از افزایش كشف شیشه و مواد روانگردان و كاهش شدید كشفیات تریاك بود به گونه‌ای كه میزان كشفیات تریاك به یك چهارم كاهش داشته. علاوه بر اینكه میزان خلوص همین تریاك مكشوفه به‌شدت كاهش داشته و ظرف ۸ سال اخیر، از خلوص ۲۶ درصدی به خلوص ۱۱ درصدی رسیده است. حالا وزارت بهداشت به طور رسمی به ما اعلام كرده كه باید برای تامین ماده اولیه موردنیاز شركت‌های دارویی و تولید داروهای مخدر تصمیم‌گیری كنیم وگرنه سلامت مردم به خطر می‌افتد.
آمارهای پلیس مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد كه كاهش كشفیات تریاك، هرویین و مرفین از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا پایان ۱۴۰۳ در مقایسه با سال‌های پیش از آن و حداقل از ابتدای دهه ۱۳۹۰، بی‌سابقه بوده چرا كه از ابتدای دهه ۱۳۹۰، اعداد رسمی نشان‌دهنده رشد كشفیات مخدرها و مواد روانگردان و محرك بود اما آنچه از مقایسه آمارهای ۴ سال اخیر می‌توان دریافت، این است كه در مقابل كاهش كشفیات تریاك، مرفین و هرویین، كشفیات شیشه و كانابیس، هر سال حجیم‌تر از سال قبل شده، اگرچه در حدی نیست كه در آمار نهایی كشفیات، تاثیر محسوسی به جا بگذارد. سال ۱۴۰۰ كمی بیش از هزار تن انواع مواد (تریاك، هرویین، مرفین، حشیش، شیشه، سوخته و شیره) در كشور كشف شد كه این عدد در سال ۱۴۰۱ به ۶۹۷ تن، در سال ۱۴۰۲ به ۶۱۲ تن و در سال ۱۴۰۳ به ۳۷۲ تن كاهش یافت و میزان كشفیات پارسال، پایین‌ترین رقم كشف در فاصله سال ۱۳۹۰ تا پایان سال ۱۴۰۳ است. در این آمار ۴ ساله، مشهودترین تغییر كاهشی، مربوط به تریاك كشف شده است چنان كه میزان تریاك مكشوفه از مبدا افغانستان در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۵۰ تن بوده و در سال ۱۴۰۱ به ۵۰۹ تن، در سال ۱۴۰۲ به ۴۰۴ تن و پارسال به ۲۰۹ تن رسیده كه این عدد هم از سال ۱۳۹۰ تاكنون هیچ مشابهی ندارد.
یك منبع آگاه در وزارت بهداشت می‌گوید كه برای تولید داروهای مخدر در كشور، سالانه به ۵۰۰ تن تریاك خالص به عنوان ماده اولیه نیاز داریم و كاهش پیاپی كشفیات تریاك، اگرچه كه هنوز آسیبی به ذخایر استراتژیك داروهای مخدر وارد نكرده اما افزایش دفعات موجود نبودن تریاك موردنیاز كارخانه‌ها و كاهش قابل توجه ذخایر تریاك خام، مسوولان سازمان غذا و دارو را به نامه‌نگاری با ستاد مبارزه با مواد مخدر برای تامین ماده اولیه موردنیاز این داروها واداشته است. به گفته این منبع آگاه، مسوولان سازمان غذا و دارو، ابتدای امسال در نامه‌ای به ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام كرده‌اند كه برای سال جاری هم در تامین تریاك مورد نیاز كارخانه‌های تولید داروهای مخدر مشكلی نداشتند و سهمیه كارخانه‌ها را از ذخایر تریاك خالص باقی مانده تامین كرده‌اند اما برای سال آینده، تولید این گروه از داروها، غیر ممكن یا دچار مشكل جدی می‌شود مگر اینكه ستاد مبارزه با مواد مخدر از همین حالا مجوز كشت خشخاش بدهد یا هرچه سریع‌تر برای واردات تریاك مورد نیاز كارخانه‌های دارویی اقدام كند.
این منبع آگاه می‌گوید: ستاد مبارزه با مواد مخدر، ابتدا باید اعلام كند كه كاهش كشفیات تریاك دقیقا به چه میزان بوده و این كاهش چه تاثیری بر سهم تخصیص یافته به وزارت بهداشت داشته است چون تاكنون اطلاعات دقیقی از این موضوع به سازمان غذا و دارو ارائه نشده است. ما از ستاد مبارزه با مواد مخدر انتظار داریم به صورت رسمی و دقیق اعلام كنند كه چه میزان كاهش رخ داده و این كاهش، چه بخشی از نیاز سالانه كشور به مواد اولیه داروهای مخدر را تحت تاثیر قرار داده است. ماده اولیه تولید داروهایی همچون متادون، مرفین و پتیدین، تریاك خام یا مشتقات آن است. این داروها برای تسكین دردهای شدید به كار می‌رود اما برای درمان وابستگی به مواد هم استفاده می‌شود. حالا كه با كاهش كشفیات تریاك مواجه شده‌ایم، تنها دو راه برای تامین ماده موثره و اولیه كارخانه‌های تولید داروهای مخدر وجود دارد؛ یا ستاد مبارزه با مواد مخدر باید برای كشت قانونی خشخاش و استفاده از تریاك در صنعت داروسازی مجوز صادر كند، یا امكان واردات این مواد اولیه از منابع بین‌المللی معتبر فراهم شود. در غیر این صورت، با ادامه روند فعلی، زنجیره تامین این داروها دچار اختلال شده و بیماران نیازمند دچار آسیب جدی خواهند شد. البته طبق ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر، كشت خشخاش برای مصارف پزشكی و دارویی و با درخواست وزارت بهداشت و تحت نظر وزارت جهاد كشاورزی و با نظارت ستاد مبارزه با مواد مخدر، مجاز است. بنابراین از نظر قانونی مشكلی در این زمینه نداریم اما در شرایط فعلی، كشت خشخاش هم چاره فوری نیست چون به دست آمدن تریاك، طولانی و زمان‌بر است اما ما به همین راه هم راضی شده‌ایم و در مكاتبه‌ای كه ابتدای امسال با ستاد مبارزه با مواد مخدر داشتیم، اعلام كردیم كه بسیار ضروری است كه از همین حالا، هر زمینی با هر وسعتی در هر منطقه‌ای در نظر بگیرند و امنیت كشت را تامین كنند و حتی مسوول و مجری كشت را هم مشخص كنند و ما هم بر نوع خشخاش كشت شده، بابت میزان مرفین موردنیاز تولید دارو، نظارت داشته باشیم. واردات، راه‌حل سریع‌تری است چرا كه به محض صدور مجوز، شركت‌های دارویی و واردكننده، پروفرم خود را ارایه می‌دهند و روند واردات آغاز می‌شود.
این منبع آگاه می‌گوید كه در حال حاضر ۴ كارخانه دارویی، تولیدكنندگان عمده و اصلی و متخصص تولید ماده اولیه و داروهای مخدرند كه تریاك خام را بعد از فرآوری و استحصال مشتقات، به خطوط تولید می‌فرستند و مقداری از ماده اولیه تولید شده را به كارخانه‌های متفرقه هم می‌فروشند.
داروهای مخدر، گروهی از داروهاست كه برای تسكین درد و برخی التهابات جسمی تجویز می‌شود. كدئین، هیدروكدون، هیدرومورفون، مپریدین، مرفین، بوپرونورفین، پتیدین، ترامادول، نوسكاپین، متادون، اكسی‌كدون و نالوكسان، برخی از شناخته شده‌ترین داروهای مخدرند كه به شكل قرص، ویال تزریقی یا شربت مصرف می‌شوند و برخی از این داروها، برای تسكین بیمار، نقش و تاثیر حیاتی دارند.
راهكاری كه این منبع آگاه در وزارت بهداشت، پیش روی ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار داد، نكته‌ای بود كه دبیركل ستاد هم از آن استقبال كرد. ذوالفقاری دیروز گفت كه ایران از ۸ دهه قبل و با امضای پروتكل ۱۹۵۳، در گروه ۷ كشور مجاز به كشت خشخاش و مصرف تریاك برای صنعت دارو بوده و در راستای تعهد به این پروتكل جهانی، در دهه ۱۳۵۰ هم، خشخاش برای مصارف دارویی در داخل كشور كشت می‌شده ولی بعد از سال ۱۳۵۷، كشت خشخاش با مصوبه شورای انقلاب ممنوع شده و ایران به صورت داوطلبانه از حق قانونی خود برای كشت خشخاش صرف نظر كرده است. پروتكل مورد اشاره دبیركل ستاد مبارزه با مواد مخدر، معاهده‌ای شامل ۵ فصل است كه ۲۳ ژوئن ۱۹۵۳ میلادی با هدف محدود كردن كشت خشخاش و تولید و تجارت غیرقانونی تریاك به امضای كشورهای عضو ملل متحد رسید و طبق این معاهده، علاوه بر آنكه مصرف تریاك باید تحت نظارت دولت‌ها قرار می‌گرفت تا از قاچاق و تجارت غیرقانونی آن جلوگیری شود، استفاده از تریاك، صرفا برای مصارف پزشكی و علمی مجاز شد. طبق این معاهده، كشورهای بلغارستان، یونان، هند، ایران، تركیه، اتحاد جماهیر شوروی (سابق) و یوگسلاوی (سابق) می‌توانستند با شرایط خاص و تحت نظارت و طبق مجوزهای بین‌المللی، با مقادیر محدود و معین، كشت خشخاش و تولید تریاك داشته باشند و همچنین در این كشورها، به شرط نظارت دولت‌ها، استفاده از تریاك توقیف شده برای مصارف پزشكی و علمی مجاز بود.
حالا با گذشت ۷۲ سال از امضای این معاهده، ایران قصد دارد از حق قانونی خود استفاده كند آن هم به یك دلیل مهم؛ كشور افغانستان كه از ۴ دهه قبل به این سو، كانون تولید و تجارت مواد مخدر جهان بوده، ظرف ۳سال اخیر و به دنبال تصرف این كشور توسط نسل جدید طالبان، تصمیم به كاهش كشت خشخاش و كاستن از میزان تولید تریاك گرفته است. فروردین ۱۴۰۱ و حدود ۸ ماه بعد از سقوط دولت اشرف غنی و تصرف افغانستان توسط طالبان، هبت‌الله آخوندزاده كه سومین رهبر امارت اسلامی طی سه دهه اخیر است، با صدور فرمانی هرگونه تجارت مواد را ممنوع و غیرقانونی اعلام كرد. به دنبال صدور این فرمان، كشت خشخاش در تمام ولایات افغانستان غیر از ولایت بدخشان در شمال شرق كشور و در مجاورت مرز تاجیكستان، كاهش قابل توجهی داشته و به دنبال كاهش كشت، تولید تریاك هم به پایین‌ترین میزان طی سه دهه اخیر رسید. در حالی كه همسایگان افغانستان و آمریكا و اتحادیه اروپا، این فرمان و كاهش كشت و تولید متعاقب آن را، نیرنگ طالبان برای كسب مقولیت جهانی می‌دانستند، اتفاق دیگری در بازارهای جهانی رقم خورد؛ حدود دو سال بعد از اجرای فرمان هبت‌الله و به دنبال توقف كشت خشخاش، قیمت هر كیلو تریاك در بازارهای افغانستان ۱۰ برابر گران شد و از ۷۵ دلار به ۷۵۰ دلار رسید كه این میزان افزایش قیمت، از سوی مقامات سازمان ملل متحد به یك ركوردشكنی در تاریخ تولید تریاك افغانستان تعبیر شد. علاوه بر این، طالبان كه مدعی مبارزه با تجارت انواع مواد بود، هیچگاه درباره دلیل تداوم قاچاق شیشه از مبدا افغانستان به همسایگان شرقی و شمالی جواب نداد بلكه در واكنش به اعتراضات نشست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، استمرار تولید شیشه در آزمایشگاه‌های كشورش را غیرواقعی دانست. نمایندگان ایران هم وقتی در نشست‌های منطقه‌ای، ادعای طالبان درباره مبارزه با تجارت تریاك و هرویین را زیر سوال بردند و آمار كشفیات مخدرها و مواد روانگردان در خاك ایران را گواه بی‌اثر بودن فرمان سركرده طالبان دانستند، طالب‌ها مدعی شدند آنچه به ایران می‌رسد، تولید تازه نیست بلكه موجودی كهنه انبارهای افغانستان است. تا چند ماه قبل، این فرض خام مطرح بود كه فرمان سركرده طالبان برای ممنوعیت تجارت مواد مخدر، حتی می‌توانسته با این هدف باشد كه انبارهای همیشه لبریز از تریاك این كشور، از موجودی كهنه خالی شود. این فرض، با گزارشی كه ۴ ماه قبل منتشر شد، به واقعیت رسید. گزارشگر ایندیپندنت، در ماه مه ۲۰۲۵ در گفت‌وگو با منابع محلی مطلع شد كه در ولایات شمال، غرب و جنوب غرب افغانستان، كشت خشخاش، تولید تریاك و شیشه همچنان برقرار است و كشاورزان این مناطق، با استفاده از نفوذ قبایل یا از طریق پرداخت رشوه و حق‌السكوت، مشغول به درآمدزایی از كشت خشخاش و تجارت تریاك هستند. سند سازمان ملل درباره افزایش وسعت زمین‌های زیركشت خشخاش افغانستان از ۱۰ هزار هكتار به بیش از ۱۲ هزار هكتار در فاصله سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، گواه دیگری بود كه ادعای طالبان درباره توقف تجارت مواد را زیر سوال برد.
حالا یك سوال مطرح است. ایران، بازار پررونقی برای مواد افغانستان بوده و هست. ۴ دهه تردد كاروان‌های مواد افغانستان در خاك ایران، امنیت خاطری برای گردانندگان اتاق فكر تجارت مواد در افغانستان ایجاد كرده است. حالا كه معلوم شده ترفند طالبان برای توقف موقت تجارت تریاك، نه به واسطه دلسوزی برای جان جوانان جهان بلكه به جهت انبارگردانی ذخایر قدیمی بوده، اگر ایران با توسل به قوانین قدیمی، به جایگاه تولیدكننده تریاك بازگردد و نیاز دارویی خود را هم از واردات مجاز تامین كند، واكنش گروهك تروریستی طالبان در قبال از دست رفتن بخش مهمی از این بازار پررونق چه خواهد بود؟
منبع : اعتماد
