وقتی آژیر حمله به صدا درمی‌آید، نخستین پناه مردم بیمارستان‌هاست اما اگر همین مراکز حیاتی هدف بمباران، حمله سایبری یا قطع زیرساخت‌ها قرار گیرند، چه بر سر جان مصدومان، کودکان، و بیماران می‌آید؟! یک متخصص پزشکی خانواده از لزوم اجرای فوری پدافند غیرعامل در مراکز درمانی می‌گوید؛ راهی برای نجات در روزهای تاریک بحران.
ابراهیم نوری گوشکی درخصوص پدافند غیرعامل در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی گفت: در شرایط جنگی، حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی سلامت کشور امری اجتناب‌ناپذیر است. یکی از اصول بنیادین در این زمینه، بهره‌گیری از پدافند غیرعامل به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری سیستم بهداشت و درمان در برابر تهدیدات دشمن است.
وی افزود: پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از اقدام‌های برنامه‌ریزی شده، ساختاری، مدیریتی و آموزشی گفته می‌شود که با هدف کاهش آسیب‌ها و خسارات ناشی از تهدیدات، بدون استفاده از ابزارهای تهاجمی، طراحی و اجرا می‌شوند. در حوزه سلامت، پدافند غیرعامل دربرگیرنده تمام اقداماتی است که ایمنی و کارایی سیستم بهداشتی-درمانی را در برابر حملات نظامی، خرابکاری، تهدیدات بیولوژیکی و شیمیایی و سایر بحران‌ها حفظ می‌کند.
نوری با اشاره به اینکه پدافند غیرعامل ابزاری است برای تبدیل تهدید به فرصت توضیح داد: به این معنا که در سایه آمادگی، مدیریت بحران و آموزش‌پذیری، می‌توان نه تنها سیستم سلامت را حفظ کرد بلکه آن را به رکن اساسی پایداری اجتماعی در شرایط جنگی بدل ساخت.
وی درباره تهدیدهای متوجه مراکز بهداشتی درمانی در زمان بحران گفت: مراکز بهداشتی و درمانی در طول جنگ ممکن است با انواع تهدیدات از جمله حملات هوایی مستقیم عمدی یا سهوی به بیمارستان‌ها، قطع زیرساخت‌های حیاتی (آب، برق، اینترنت، سوخت)، از دست دادن کادر درمانی به علت شهادت، مجروحیت یا فرار از مناطق جنگی، افزایش شدید تعداد مصدومین و کاهش ظرفیت واحدهای خدمات درمانی، تهدیدات بیولوژیکی و شیمیایی (مانند استفاده از عوامل سمی یا بیماری‌زا) و از کار افتادن سامانه‌های اطلاعات سلامت و پرونده‌های الکترونیک رو به رو شوند.
نوری افزود: در چنین شرایطی، تنها راهکار موثر، مدیریت پدافندی، پیش‌بینی بحران و تاب‌آور کردن سیستم بهداشتی درمانی کشور است. اصول پدافند غیرعامل در حوزه سلامت شامل مکان‌یابی ایمن مراکز درمانی است. یکی از نخستین اصول پدافند غیرعامل، جانمایی اصولی مراکز بهداشتی–درمانی است. بیمارستان‌ها، مراکز درمانی و پایگاه‌های اورژانس نباید در مناطق پرخطر یا اهداف نظامی واقع شوند. در برخی موارد، انتقال بخشی از خدمات بهداشتی و درمانی به پناهگاه‌های زیرزمینی یا مکان‌های حفاظت‌شده ضرورت دارد.
وی با اشاره به اینکه مقاوم‌سازی ساختمان‌ها هم از جمله اقدامات پدافند غیرعامل است، بیان کرد: ساختمان‌های درمانی باید در برابر زلزله، انفجار و موج‌های ضربه‌ای مقاوم‌سازی شوند. استفاده از مصالح مقاوم، طراحی معماری ضدانفجار، ایزولاسیون شیمیایی و تهویه ایمن از جمله اصول مهندسی پدافند غیرعامل در مراکز درمانی است. علاوه بر این در شرایطی که بیمارستان اصلی آسیب ببیند، باید مراکز درمانی پشتیبان در نزدیکی یا حومه شهرها از پیش تعیین و تجهیز شده باشند. این مراکز می‌توانند سالن‌های ورزشی، مدارس یا پناهگاه‌های شهری باشند که به سرعت قابلیت تبدیل به بیمارستان‌های صحرایی را دارند.
پزشک درباره آموزش تیم‌های تخصصی توضیح داد: آموزش تیم‌های درمانی برای شرایط بحران، شامل امدادرسانی، تریاژ در جنگ، مقابله با عوامل شیمیایی و بیولوژیکی و حفظ آرامش در محیط پرتنش، از اقدامات حیاتی پدافند غیرعامل است. تشکیل تیم‌های واکنش سریع پزشکی در مناطق مختلف کشور، بخش مهمی از آمادگی سلامت در جنگ به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: در شرایط جنگی، زنجیره تامین دارو و تجهیزات ممکن است قطع شود. بر این اساس، لازم است انبارهای ایمن با موجودی کافی از داروهای اورژانسی، آنتی‌بیوتیک‌ها، وسایل جراحی، کیت‌های سوختگی، وسایل حفاظت فردی و تجهیزات احیا، در سطح منطقه‌ای و ملی پیش‌بینی و حفظ شوند. برای حفظ عملکرد مراکز درمانی، پدافند غیرعامل بر خودکفایی موقت تاکید دارد. داشتن ژنراتور برق، منابع آبی مستقل، سیستم‌های تصفیه هوا، خطوط پشتیبان اینترنت و سوخت اضطراری در این راستا ضروری هستند.
نوری با اشاره به نقش فناوری اطلاعات در پدافند سلامت، بیان کرد: در دنیای دیجیتال، سامانه‌های پرونده الکترونیک سلامت، تله مدیسین (پزشکی از راه دور)، تله تریاژ و ارتباطات رادیویی، نقش مهمی در مدیریت بحران دارند. به کمک فناوری می‌توان پایش لحظه‌ای آمار مصدومان را انجام داد، تریاژ بیماران را از راه دور مدیریت کرد، خدمات پزشکی را بدون مراجعه حضوری ارائه داد و پرونده بیماران را در شرایط تخریب مرکز فیزیکی بازیابی کرد. پدافند سایبری نیز در این میان اهمیت دارد. حفظ امنیت شبکه‌های سلامت و جلوگیری از نفوذ اطلاعاتی و خرابکاری سایبری توسط متجاوز از ضرورت‌های پدافند غیرعامل دیجیتال در حوزه سلامت است.
متخصص پزشکی خانواده با اشاره به تجربه جنگ هشت ساله توضیح داد: ایران با تجربه جنگ هشت ساله تحمیلی با کشور عراق و بحران‌های ناشی از زلزله و حوادث شیمیایی، تجربه‌هایی گرانبها در حوزه پدافند غیرعامل سلامت اندوخته است. تجهیز بیمارستان‌های صحرایی در جبهه جنگ، آموزش پزشکان به مقابله با عوامل شیمیایی، طراحی نقشه‌های منطقه‌ای تخلیه اضطراری و تمرینات عملیاتی (مانورهای امداد) بخشی از این تجربیات است.
وی افزود: در سطح جهانی نیز کشورهایی نظیر روسیه، کره شمالی و سوئیس برنامه‌های گسترده‌ای برای پدافند غیرعامل سلامت در نظر دارند. به عنوان مثال، راه اندازی بیمارستان‌های زیرزمینی، سامانه‌های درمانی متحرک و شبکه‌های اختصاصی ارتباطی از جمله اقدامات این کشورهاست.
نوری درخصوص نقش نهادهای مسوول در اجرای پدافند غیرعامل سلامت توضیح داد: وزارت بهداشت مسوول تدوین راهبردهای جامع، طراحی نقشه‌های منطقه‌ای، آموزش تخصصی نیروهای درمانی و تجهیز مراکز درمانی مطابق الزامات پدافند غیرعامل است. تعیین خطوط قرمز پدافندی، ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها و نظارت بر حسن اجرای سیاست‌ها در حیطه اختیارات سازمان پدافند غیرعامل کشور قرار دارد.
وی ادامه داد: دانشگاه‌های علوم پزشکی علاوه بر آموزش نیروی انسانی، نقش کلیدی در برگزاری مانورهای عملیاتی بحران، پژوهش‌های کاربردی و تدوین پروتکل‌های درمانی در شرایط بحران ایفا می‌کنند. اطلاع‌رسانی دقیق، آموزش عمومی، افزایش هوشیاری مردم و مقابله با شایعات و در شرایط بحرانی بر عهده رسانه‌هاست.
متخصص پزشکی خانواده بیان کرد: پزشکان خانواده و متخصصین پزشکی خانواده، به دلیل ارتباط مستقیم با جمعیت تحت پوشش، نقش کلیدی در آموزش، غربالگری، تریاژ اولیه و هدایت بیماران به مراکز درمانی مناسب دارند. همچنین در مدیریت روان‌پزشکی بحران، پشتیبانی اجتماعی از خانواده‌ها و ارزیابی مخاطرات اجتماعی، وظایف مهمی بر عهده دارند.
وی افزود: در شرایط جنگی، تاب‌آوری و ایمنی نظام سلامت به میزان زیادی به اجرای اصول پدافند غیرعامل وابسته است. طراحی زیرساخت‌های مقاوم، آموزش نیروی انسانی، به‌کارگیری فناوری، مدیریت منابع و آمادگی عمومی، پنج رکن اصلی پدافند سلامت در ایران امروز است. پیشنهاد می‌شود که تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و درمانی و اورژانس‌ها، دارای طرح جامع پدافند غیرعامل سلامت باشند، تا در زمان تهدید واقعی بتوانند پاسخ سریع، علمی و مؤثر ارائه دهند. این وظیفه‌ی ملی بر دوش ما متخصصان سلامت است که ضمن دفاع از جان انسان‌ها، از سلامت مردم در خط مقدم جنگ مراقبت کنیم.
منبع : خبرگزاری سلامت نیوز
