بازار مکمل‌های خوراکی پوست در دنیا به طور انفجاری رشد کرده است. روزانه ده‌ها محصول جدید با ادعاهایی نظیر جوان‌سازی پوست در یک ماه، حذف چین و چروک‌های صورت یا درخشش پوست بدون آرایش در فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و حتی کلینیک‌های زیبایی تبلیغ می‌شوند اما وقتی از نظر علمی به این ادعاها نگاه می شود، باید پرسید: آیا در واقع این مکمل‌ها چنین تاثیرات شگفت‌انگیزی دارند؟ یا فقط محصولاتی هستند که با استفاده از "اضطراب زیبایی و وسواس خودزشت‌انگاری" از روش‌های سنتی، به بازار تزریق شده‌اند؟
نکات اختصاصی
شاید یکی از پرفروش‌ترین مکمل‌های پوستی در سال‌های اخیر کلاژن هیدرولیزه باشد. این ماده از کلاژن حیوانی تهیه می‌شود و به صورت پپتیدهای کوچک - یعنی قطعات تجزیه شده کلاژن - در دسترس است. بدن این پپتیدها را جذب می‌کند و به فیبروبلاست‌های پوست می‌رساند. مطالعات متعدد از جمله یک متاآنالیز مهم در سال ۲۰۲۱ نشان داده‌اند که مصرف روزانه ۲٫۵ تا ۱۰ گرم کلاژن هیدرولیزه به مدت حداقل ۸ هفته، می‌تواند خاصیت کشسانی پوست را بهبود دهد، هیدراتاسیون را افزایش دهد و حتی عمق چروک‌های ریز را کاهش دهد. سازوکار این اثر هم شناخته شده است: پپتیدهای کلاژن، ساخت کلاژن جدید را در پوست تحریک می‌کنند و همزمان از تخریب کلاژن موجود توسط آنزیم‌ها جلوگیری می‌کنند اما نکته مهم اینجاست که این اثرات فقط در مصرف بلندمدت و با محصولات باکیفیت ظاهر می‌شوند. بسیاری از محصولات موجود در بازار فاقد استاندارد کافی هستند و میزان جذب زیستی پایینی دارند، یعنی در واقع از روده جذب نمی‌شوند و بدن نمی تواند از آنها استفاده‌کند؛ لذا کلاژن هیدرولیزه می‌تواند موثر باشد اما نه به عنوان یک معجزه، بلکه به عنوان یک مکمل هدفمند در صورت کیفیت بالای محصول و برای افراد بالای ۴۰ سال یا کسانی که رژیم پروتئینی ضعیفی دارند.
ویتامین C نیز یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مکمل‌های پوستی است. این ویتامین نه تنها یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از پوست در برابر رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند، بلکه نقش حیاتی در سنتز کلاژن دارد چون بدون آن، آنزیم‌های مسوول تثبیت ساختار کلاژن فعال نمی‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف خوراکی دوز مجاز ویتامین C در روز، به ویژه در ترکیب با ویتامین E می‌تواند آسیب‌های ناشی از اشعه فرابنفش را کاهش دهد و از الاستین محافظت کند اما این اثرات فقط در افرادی که کمبود واقعی ویتامین C دارند یا در معرض استرس اکسیداتیو شدید قرار دارند (مثل کسانی که روزانه در آفتاب کار می‌کنند) معنادار است. در فردی که روزانه پرتقال، فلفل دلمه‌ای و کلم بروکلی مصرف می‌کند، مصرف اضافی ویتامین C تاثیر چندانی بر پوست نخواهد داشت چون بدن مازاد آن را از طریق کلیه‌ها دفع می‌کند. پس ویتامین C اما فقط در شرایط خاص و نه به عنوان یک قرص درخشش پوست، موثر است.
اومگا-۳ به ویژه اسیدهای EPA و DHA که اغلب از ماهی‌های چرب به‌دست می‌آیند، نقش مهمی در کاهش التهاب و تقویت سد پوستی دارند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف با دوز مجاز روزانه اومگا-۳ به مدت ۱۲ هفته حساسیت پوست به اشعه فرابنفش را کاهش می‌دهد و هیدراتاسیون را بهبود می‌بخشد چرا که این اسیدهای چرب، در ساختار لایه‌های چرب پوست شرکت می‌کنند و از تبخیر آب جلوگیری می‌کنند. همچنین در بیماری‌های التهابی پوستی مثل اگزما و پسوریازیس مکمل اومگا-۳ می‌تواند به عنوان بخشی از درمان کمک‌کننده موثر باشد اما این مکمل تاثیر مستقیمی بر جوان‌سازی پوست یا کاهش چروک‌های عمیق ندارد. اثر آن بیشتر "حمایتی" و "عمومی" بوده و جوانساز نیست.
روی (زینک) یکی از مواد معدنی کلیدی برای سلامت پوست به ویژه در تقسیم سلولی، ترمیم زخم و کنترل التهاب است. مطالعات نشان داده‌اند در مبتلایان به آکنه، مصرف دوز مجاز زینک گلوکونات روزانه می‌تواند به اندازه برخی داروهای خوراکی ضدآکنه موثر باشد اما این اثر فقط در افرادی دیده می‌شود که سطح روی خونشان پایین است یا در شرایط التهابی پوستی قرار دارند. در فردی با تغذیه مناسب (مصرف گوشت قرمز، آجیل، غلات کامل)، مصرف اضافی روی نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه می‌تواند باعث نقص جذب مس، تهوع و مشکلات گوارشی شود. پس روی یک مکمل هدفمند بوده و نمی‌تواند یک مکمل همگانی به شمار رود.
بیوتین که در برخی تبلیغات به عنوان "قرص معجزه‌آسا برای پوست، مو و ناخن" معرفی می‌شود، تقریبا فاقد پشتوانه علمی است. بله، کمبود بیوتین (که بسیار نادر است) می‌تواند باعث ریزش مو، شکنندگی ناخن و درماتیت شود اما هیچ مطالعه قوی و مستقلی وجود ندارد که نشان دهد مصرف بیوتین در افراد بدون کمبود، وضعیت پوست را بهبود می‌بخشد. حتی برخی مطالعات هشدار می‌دهند که مصرف بی‌رویه بیوتین می‌تواند باعث خطا در آزمایش‌های هورمون تیروئید، تست‌های قلبی و تشخیص بیماری‌های خودایمنی شود.
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی دیگر همانند پروآنتوسیانیدین، رزوراترول، کورکومین یا حتی پلی‌فنول‌های چای سبز در مطالعات آزمایشگاهی و چند مطالعه بالینی کوچک، خاصیت محافظت از پوست در برابر اشعه فرابنفش و کاهش تخریب الاستین را نشان داده‌اند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ نشان داد مصرف روزانه دوز مجاز پروآنتوسیانیدین به مدت ۶ ماه خاصیت کشسانی پوست را در زنان میانسال بهبود می‌بخشد اما مشکل اینجاست که بسیاری از این مطالعات توسط شرکت‌های تولیدکننده این مکمل‌ها حمایت مالی شده‌اند یعنی احتمال سوگیری وجود دارد. همچنین اثرات این ترکیبات اغلب خفیف و تدریجی است و نیاز به مصرف بلندمدت دارد. پس می‌توان گفت این مکمل‌ها "امیدوارکننده" هستند اما هنوز به‌اندازه کافی قوی نیستند که بتوان با اعتماد کامل به آنها تکیه کرد. نکته حمایت مالی تولیدکنندگان از تحقیقات و قیمت بالای برخی از آنها نیز قابل توجه است.
محدودیت‌های کلی
اولین مشکل کیفیت پایین بسیاری از مطالعات است چون بسیاری از آنها روی تعداد کمی از افراد انجام شده‌اند یا توسط خود تولیدکنندگان حمایت شده‌اند. دومین محدودیت تنوع فردی است: دو نفر با سن و جنس یکسان ممکن است به یک مکمل پاسخ کاملا متفاوتی بدهند چرا که ژنتیک، رژیم غذایی، استرس و حتی میکروبیوم روده آنها متفاوت است. سومین و مهم‌ترین محدودیت نبود نظارت دقیق بر کیفیت مکمل‌هاست. در بسیاری از کشورها مکمل‌های غذایی تحت نظارت دقیق دارویی قرار نمی‌گیرند. یعنی شرکت تولیدکننده می‌تواند ادعایی بکند، بدون اینکه مجبور باشد آن را با مدرک علمی ثابت کند. حتی ممکن است میزان واقعی ماده موثره در قرص کمتر از آنچه روی بسته‌بندی نوشته شده باشد. باید به این نکته کلیدی اشاره کرد که هیچ مکملی، هرچقدر هم که با شواهد علمی همراه باشد، نمی‌تواند با اصول اولیه سلامت پوست همانند آبرسانی کافی (نوشیدن آب)، خواب باکیفیت، محافظت از اشعه فرابنفش با مصرف و تمدید کرم ضدآفتاب)، کاهش استرس و یک رژیم غذایی متنوع و سرشار از میوه، سبزی، پروتئین و چربی‌های سالم جایگزین شود. اصولی که گفته شد پایه‌های واقعی زیبایی پوست هستند و قرص و مکمل ها نمی‌تواند جایگزین آنان شود.
قبل از مصرف هر مکملی بهتر است وضعیت تغذیه‌ای خود را بررسی کنید، آزمایش خون بدهید و با یک متخصص تغذیه یا متخصص پوست مشورت کنید. پوست شما ارزشمند است و نباید آن را به دست تبلیغات و محصولات بدون پشتوانه علمی سپرد.
دکتر وحید نوبهار
عضو رسمی انجمن بین‌المللی درموسکوپی اتریش
منابع:
- Asserin, J., Lati, E., Shioya, T., & Prawitt, J. (2015). The effect of oral collagen peptide supplementation on skin moisture and the dermal collagen network: Evidence from an ex vivo model and randomized, placebo-controlled clinical trials. *Journal of Cosmetic Dermatology*, 14(4), 297–305.
- Pullar, J. M., Carr, A. C., & Vissers, M. (2017). The Roles of Vitamin C in Skin Health. *Nutrients*, 9(8), 866.
- Rhodes, L. E., et al. (2020). Omega-3 fatty acids and photoimmunosuppression: a randomized, controlled, double-blind trial. *American Journal of Clinical Nutrition*, 111(3), 678–688.
- Gupta, M., Mahajan, V. K., Mehta, K. S., & Chauhan, P. S. (2014). Zinc therapy in dermatology: a review. *Dermatology Research and Practice*, 2014, 709152.
- Schagen, S. K., Zampeli, V. A., Makrantonaki, E., & Zouboulis, C. C. (2012). Discovering the link between nutrition and skin aging. *Dermato-Endocrinology*, 4(3), 298–307.
- De Araújo, L. G., et al. (2021). Collagen Supplementation and Skin Aging: A Systematic Review. *Journal of Drugs in Dermatology*, 20(10), 1133–1140.
